Dấu hiệu nhận diện trầm cảm ở trẻ em

Thông tin trên được trình bày tại Hội thảo truyền thông giáo dục sức khỏe về Trầm cảm học đường do Viện Sức khỏe tâm thần - Bệnh viện Bạch Mai tổ chức. Trầm cảm, một rối loạn tâm thần phổ biến, gây ra cảm giác buồn bã, mất hứng thú, tự hạ thấp giá trị bản thân và rối loạn giấc ngủ, ăn uống. Theo ThS.BSNT Lê Công Thiện, trẻ em trong độ tuổi học đường rất nhạy cảm với các tác động xung quanh và dễ bị căng thẳng do xung đột gia đình hoặc áp lực học tập. Trầm cảm có thể ảnh hưởng xấu đến sự phát triển thể chất, kết quả học tập và các mối quan hệ. Tỷ lệ trẻ mắc trầm cảm có ý tưởng và hành vi tự sát cao hơn so với người lớn, và rối loạn trầm cảm là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tự sát ở trẻ em.

Trầm cảm ở lứa tuổi học đường có thể do nhiều nguyên nhân, bao gồm yếu tố sinh học như di truyền, thay đổi nồng độ chất dẫn truyền thần kinh, cấu trúc não và hormone. Về tâm lý xã hội, trẻ có thể chịu áp lực từ gia đình, xã hội, thay đổi tâm sinh lý, và những sự kiện tiêu cực như mất mát người thân hay cha mẹ ly hôn. Ngoài ra, những căng thẳng nhỏ như bỏ học, khó khăn tài chính hay mâu thuẫn gia đình cũng có thể góp phần gây ra trầm cảm. Tương tác trong gia đình là yếu tố quan trọng trong việc khởi phát triệu chứng này.

Phong cách giáo dục của cha mẹ là yếu tố chính ảnh hưởng đến sự điều chỉnh tâm lý ở trẻ em và thanh thiếu niên, được đánh giá qua hai khía cạnh: sự ấm áp và kiểm soát. Sự ấm áp liên quan đến tình cảm, sự tôn trọng và quan tâm của cha mẹ, trong khi nhận thức của trẻ về việc được chấp nhận hay từ chối cũng ảnh hưởng đến tình trạng trầm cảm của chúng. Ngoài ra, di truyền cũng làm tăng nguy cơ trầm cảm, với hệ số di truyền cho rối loạn trầm cảm là 40-50%. Nghiên cứu chỉ ra rằng khả năng di truyền trầm cảm ở trẻ gái cao hơn trẻ trai, và tỷ lệ trầm cảm ở trẻ sinh đôi cùng trứng cao hơn nhiều so với trẻ sinh đôi khác trứng. Đặc biệt, trẻ có cha mẹ bị trầm cảm có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 3-4 lần so với trẻ có cha mẹ khỏe mạnh.

Mức độ phơi nhiễm với trầm cảm trước và sau sinh rất quan trọng. Theo lý thuyết monoamine, sự tổng hợp và vận chuyển các thụ thể monoamine có vai trò then chốt trong phát triển trầm cảm. Bệnh nhân trầm cảm thường có mức serotonin, dopamine và norepinephrine thấp hơn so với người bình thường. Stress mạn tính gây ra thay đổi trong hệ thống hạ đồi - tuyến yên - thượng thận, ảnh hưởng đến miễn dịch và dẫn đến stress oxy hóa, cytokine gây viêm, làm giảm tổng hợp các monoamine liên quan đến trầm cảm. Viêm thần kinh mạn tính gây chết tế bào thần kinh và giảm sản xuất BDNF, ảnh hưởng đến điều hòa cảm xúc. Trẻ em mắc trầm cảm cũng có dấu hiệu giống người lớn, nhưng dễ bị kích thích và bộc phát cảm xúc hơn.

Trẻ em có thể trở nên thờ ơ, tuyệt vọng và sống thu mình, thường có biểu hiện trầm cảm như gương mặt bơ phờ, thiếu động lực, tư duy và vận động chậm chạp. Trẻ dễ gặp vấn đề về hiệu suất học tập, lo âu, thiếu tự tin và tự trách bản thân. Nhiều trẻ còn thể hiện triệu chứng cơ thể như ăn uống kém, mệt mỏi và mất ngủ, đặc biệt là ở thanh thiếu niên. Một số trẻ trầm cảm có thể cố gắng làm hài lòng người khác, dẫn đến việc trầm cảm không được chú ý. Khi trẻ có dấu hiệu trầm cảm, đặc biệt nếu có ý nghĩ muốn chết, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám tư vấn tại bệnh viện chuyên khoa.